Đề cương ôn tập kì I năm học 2020-2021- Ngữ văn 10
- Thứ hai - 21/12/2020 10:52
- In ra
- Đóng cửa sổ này
TRƯỜNG THPT KHÂM ĐỨC
TỔ NGỮ VĂN – NGOẠI NGỮ
ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP HỌC KÌ I – MÔN NGỮ VĂN 10
A. NỘI DUNG KIẾN THỨC
I. VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM
* VĂN TỰ SỰ
1. Chiến thắng Mtao-Mxây
Cần nắm được:
- Phân loại sử thi: sử thi anh hùng và sử thi thần thoại.
- Tóm tắt nội dung sử thi Đăm Săn.
- Phân tích được:
+ Cảnh trận đánh giữa hai tù trưởng.
+ Cảnh Đăm Săn cùng nô lệ ra về sau chiến thắng.
+ Cảnh ăn mừng chiến thắng.
⇒ Qua đó, thấy được lẽ sống và niềm vui của người anh hùng chỉ có trong cuộc chiến đấu vì danh dự, vì hạnh phúc và sự thịnh vượng của cộng đồng.
2. An Dương Vương và Mị Châu, Trọng Thuỷ
- Đặc điểm của thể loại truyền thuyết: lịch sử được kể lại trong truyền thuyết đã được khúc xạ qua những hình tượng nghệ thuật đậm màu sắc thần kì làm nên sức hấp dẫn của truyện.
- Phân tích được nhân vật: An Dương Vương, Mị Châu, và chi tiết: ngọc trai giếng nước.
- Ý nghĩa của truyện: từ bi kịch mất nước của cha con An Dương Vương và bi kịch tình yêu của Mị Châu - Trọng Thuỷ, nhân dân muốn rút và trao truyền lại cho thế hệ sau bài học lịch sử về ý thức đề cao cảnh giác với âm mưu của kẻ thù xâm lược trong công cuộc giữ nước.
3. Tấm Cám:
- Phân loại truyện cổ tích: gồm ba loại: cổ tích về loài vật, cổ tích thần kì, cổ tích sinh hoạt.
- Đặc trưng của truyện cổ tích thần kì: có sự tham gia của nhiều yếu tố thần kì vào tiến trình phát triển của truyện.
- Tóm tắt được cốt truyện.
- Diễn biến mâu thuẫn xung đột giữa Tấm và mẹ con Cám khi ở trong gia đình và ngoài xã hội.
- Ý nghĩa của quá trình biến hoá của Tấm (từ kiếp người ⇒ hoá kiếp liên tiếp thành con vật, cây, đồ vật ⇒ trở về kiếp người): thể hiện sức sống, sức trỗi dậy mãnh liệt của con người trước sự vùi dập của kẻ ác. Đây là sức mạnh của thiện thắng ác.
- Đặc sắc nghệ thuật: thể hiện ở sự chuyển biến của Tấm: từ yếu đuối, thụ động đến kiên quyết đấu tranh giành lại sự sống và hạnh phúc cho mình.
* THƠ DÂN GIAN
5. Ca dao than thân, yêu thương tình nghĩa:
5.1. Những đặc trưng cơ bản của ca dao trữ tình:
+ Nội dung: phản ánh tâm tư, tình cảm của người bình dân, là tiếng lòng của nhân dân lao động trong cuộc sống cơ cực vẫn lạc quan, yêu đời...
+ Nghệ thuật:
+ Kết cấu: ngắn gọn, hàm súc
+ Thể thơ: lục bát, lục bát biến thể, song thất lục bát, thể vãn bốn, vãn năm ...
5.2. Những nội dung cần nắm ở từng bài:
* Bài 1: Ca dao than thân
- Nội dung: Là lời than của người phụ nữ về thân phận nhỏ bé, đắng cay, tội nghiệp, không thể làm chủ được số phận và định đoạt hạnh phúc cho riêng mình. Bên cạnh đó có điểm sáng là sự tự ý thức về hình ảnh cao quý, đáng được trân trọng của người phụ nữ (tấm lụa đào): ca ngợi vẻ đẹp hình thức lẫn nhân cách.
- Nghệ thuật: so sánh, ẩn dụ mô tip “thân em”...
* Bài 4: Ca dao yêu thương
- Nội dung: thể hiện nỗi nhớ thương da diết của cô gái đối với người yêu, giãi bày những cung bậc cảm xúc trong tình yêu đầy mãnh liệt và đa dạng. Đồng thời đó còn là niềm lo âu về hạnh phúc lứa đôi, không biết có thể đến với nhau và chung sống với nhau trọn đời được hay không...
- Nghệ thuật: các hình ảnh biểu tượng(khăn, đèn, mắt), điệp từ, điệp ngữ (cú pháp), ẩn dụ, hoán dụ…
* Bài 6: Ca dao tình nghĩa
- Nội dung: Bài ca dao thể hiện vị trí quan trọng về “tình nghĩa” trong cuộc sống gia đình (vợ - chồng), lẫn khẳng định sự gắn bó thuỷ chung của con người trong các mối quan hệ khác trong xã hội, như một lời nhắc nhở sự cố gắng cùng chung tay vượt qua những cay đắng, ngọt bùi trong cuộc sống.
- Nghệ thuật: hình ảnh biểu tượng: gừng cay- muối mặn; số từ biểu trưng: 3, 9, 3 vạn 6 ngàn ngày...
* VĂN HỌC VIẾT - VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM
1. Tỏ lòng (Phạm Ngũ Lão):
Nắm được:
- Hoàn cảnh sáng tác bài thơ.
- Vẻ đẹp của con người thời Trần qua hình tượng trang nam nhi với lí tưởng và nhân cách cao cả.
- Vẻ đẹp của thời đại qua hình tượng ba quân với sức mạnh và khí thế hào hùng. Cần thấy rằng vẻ đẹp con người và vẻ đẹp thời đại hoà quyện vào nhau.
- Hình ảnh hoành tráng, có sức biểu cảm mạnh mẽ, thiên về gợi tả.
* Kiến thức cơ bản.
1.1. Tìm hiểu chung về tác giả: Phạm Ngũ Lão (1255 - 1320)
- Người làng Phù Ủng, huyện Đường Hào (nay thuộc huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên).
- Là người văn võ toàn tài; có nhiều công lớn trong kháng chiến chống quân Mông - Nguyên; được phong chức Điện súy Thượng tướng quân, tước Quan nội hầu.
1.2. Tác phẩm:Tỏ lòng (Thuật hoài)
- Thể loại: Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật
- Hoàn cảnh sáng tác: Có thể được viết sau chiến thắng chống quân Mông - Nguyên lần thứ hai
1.3. Đọc - hiểu văn bản
* Nội dung
- Vẻ đẹp con người và thời đại nhà Trần
+ Hình ảnh tráng sĩ: hiện lên qua tư thế "cầm ngang ngọn giáo" (hoành sóc) giữ non sông. Đó là tư thế hiên ngang với vẻ đẹp kì vĩ mang tầm vóc vũ trụ.
+ Hình ảnh "ba quân": hiện lên với sức mạnh của đội quân đang sôi sục khí thế quyết chiến quyết thắng.
+ Hình ảnh tráng sĩ lồng trong hình ảnh "ba quân" mang ý nghĩa khái quát, gợi ra hào khí dân tộc thời Trần - "hào khí Đông A".
- Khát vọng cao đẹp của Phạm Ngũ Lão Khát vọng lập công danh để thỏa "chí nam nhi", cũng là khát vọng được đem tài trí "tận trung báo quốc" - thể hiện lẽ sống lớn của con người thời đại Đông A.
* Nghệ thuật
- Hình ảnh thơ hoành tráng, thích hợp với việc tái hiện khí thế hào hùng của thời đại và tầm vóc, chí hướng của người anh hùng.
- Ngôn ngữ cô đọng, hàm súc, có sự dồn nén cao độ về cảm xúc.
1.4. Ý nghĩa văn bản
Tác phẩm thể hiện lí tưởng cao cả của vị danh tướng Phạm Ngũ Lão, khắc ghi dấu ấn đáng tự hào về một thời kì oanh liệt, hào hùng của lịch sử dân tộc.
2. Cảnh ngày hè (Nguyễn Trãi):
Nắm được:
- Bức tranh thiên nhiên sinh động, giàu sức sống.
- Bức tranh cuộc sống con người: ấm no, thanh bình.
- Qua bức tranh thiên nhiên và bức tranh cuộc sống là vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi với tình yêu thiên nhiên, yêu đời, nặng lòng với nhân dân, đất nước.
* Kiến thức cơ bản.
2.1. Tác giả: Nguyễn Trãi (1380 - 1442)
- Là một nhân vật toàn tài hiếm có của lịch sử văn học trung đại Việt Nam
- Là nhà yêu nước, người anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới.
2.2.Tác phẩm:
-Xuất xứ: là bài thơ số 43 thuộc mục Bảo kính cảnh giới, phần Vô đề trong Quốc âm thi tập.
- Chủ đề: Bộc lộ nỗi lòng, chí hướng của nhà thơ
2.3. Đọc - hiểu văn bản
* Nội dung
- Vẻ đẹp rực rỡ của bức tranh thiên nhiên.
+ Mọi hình ảnh đều sống động: hoè lục đùn đùn, rợp mát như giương ô che rợp; thạch lựu phun trào sắc đỏ, sen hồng đang độ nức ngát mùi hương.
+ Mọi màu sắc đều đậm đà: hoè lục, lựu đỏ, sen hồng.
- Vẻ đẹp thanh bình của bức tranh đời sống con người: nơi chợ cá dân dã thì "lao xao", tấp nập; chốn lầu gác thì "dắng dỏi" tiếng ve như một bản đàn.
Cả thiên nhiên và cuộc sống con người đều tràn đầy sức sống. Điều đó cho thấy một tâm hồn khát sống, yêu đời mãnh liệt và tinh tế giàu chất nghệ sĩ của tác giả.
- Niềm khát khao cao đẹp
+ Đắm mình trong cảnh ngày hè, nhà thơ ước có cây đàn của vua Thuấn, gảy khúc Nam phong cầu mưa thuận gió hoà để "Dân giàu đủ khắp đòi phương".
+ Lấy Nghiêu, Thuấn làm "gương báu răn mình", Nguyễn Trãi đã bộc lộ chí hướng cao cả: luôn khát khao đem tài trí để thực hành tư tưởng nhân nghĩa yêu nước thương dân.
* Nghệ thuật
- Hệ thống ngôn từ giản dị, tinh tế xen lẫn từ Hán Việt và điển tích.
- Sử dụng từ láy độc đáo: đùn đùn, lao xao, dắng dỏi.
- Hình ảnh thơ gần gũi, bình dị.
- Sử dụng những câu thơ lục ngôn dồn nén cảm xúc.
2.3. Ý nghĩa văn bản
Tư tưởng lớn xuyên suốt sự nghiệp trước tác của Nguyễn Trãi - tư tưởng nhân nghĩa yêu nước thương dân - được thể hiện qua những rung động trữ tình dạt dào trước cảnh thiên nhiên ngày hè.
3. Nhàn (Nguyễn Bỉnh Khiêm):
Nắm được:
- Chân dung cuộc sống: cuộc sống thuần hậu, chất phác, thanh đạm, thuận tự nhiên.
- Chân dung nhân cách: lối sống thanh cao, tìm sự thư thái trong tâm hồn, sống ung dung, hoà nhập với tự nhiên; trí tuệ sáng suốt, uyên thâm khi nhận ra công danh, phú qúy như một giấc chiêm bao, cái quan trọng là sự thanh thản trong tâm hồn.
* Kiến thức cơ bản.
3.1. Tác giả : Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585)
- Là người thầy có học vấn uyên thâm,thẳng thắn, cương trực, coi thường danh lợi,
được học trò suy tôn là Tuyết Giang Phu Tử (người thầy sông Tuyết).
- Có tấm lòng ưu thời mẫn thế, yêu nước, thương dân.
3.2. Tác phẩm:
- Thể thơ: là bài thơ Nôm viết theo thể thất ngôn bát cú
- Nhan đề: Do người đời sau đặt, cũng là một sự tri âm với tác giả
-Chữ “nhàn” trong bài nhằm chỉ một quan niệm, một cách xử thế
3.3. Đọc hiểu văn bản:
* Nội dung:
* Câu 1-2, 5-6: Vẻ đẹp cuộc sống ở am Bạch Vân của Nguyễn Bỉnh Khiêm:
- Câu 1: Cuộc sống thuần hậu, giản dị giữa thôn quê: mai, cuốc, cần câu, những vật dụng lao động nhà nông. Cuộc sống chất phác, nguyên sơ của thời tự cung tự cấp, có chút ngông ngạo so với thói đời nhưng ko ngang tàng.
- Đại từ phiếm chỉ “ai”: người đời, những kẻ bon chen trong vòng danh lợi. “Dầu ai” tạo ý đối lập giữa ta - người, vừa là khẳng định một thái độ mặc kệ lựa chọn của người, vừa khẳng định lối sống thanh nhàn của tác giả.
- Câu 5-6: Cuộc sống đạm bạc mà thanh cao của tác giả: mùa nào thức ấy (măng trúc, giá đỗ); mùa nào cảnh sống ấy (hồ sen, tắm ao).
- Nhịp thơ: 1/3/1/2 gợi bức tranh tứ bình về cảnh sinh hoạt với 4 mùa , có hương sắc, mùi vị giản dị mà thanh cao. Con người tận hưởng thiên nhiên giàu có, phong phú, sẵn có trong tự nhiên.
* Câu 3-4, 7-8: Vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Bỉnh Khiêm:
- Cách nói đối lập, ngược nghĩa: Ta - Người, dại - khôn, nơi vắng vẻ - chốn lao xao
+ Nguyễn Bỉnh Khiêm thể hiện một thái độ xuất-xử và trong cách chọn lẽ sống, việc dùng từ “dại”, “khôn” ko mang nghĩa gốc từ điển (dại - trí tuệ thấp kém, khôn- trí tuệ mẫn tiệp) ⇒ là cách nói ngược nghĩa, hàm ý mỉa mai, thâm trầm, sâu sắc.
+ “Nơi vắng vẻ”: Là nơi tĩnh lặng, hoà hợp với thiên nhiên trong sạch, tâm hồn con người thư thái. Là hình ảnh ẩn dụ chỉ lối sống thanh bạch, ko màng danh lợi, hòa hợp với tự nhiên.
+“Chốn lao xao”: Là nơi có cuộc sống sang trọng, quyền thế, con người sống bon chen, đua danh đoạt lợi, thủ đoạn hiểm độc.
- Câu 7- 8:
+ Điển tích về Thuần Vu Phần ⇒ phú quý chỉ là một giấc chiêm bao. Gợi nên hình ảnh đẹp: tiên ông, túi thơ, bầu rượu, vui cảnh sống nhàn, thần tiên trong cảm thức nhàn, khẳng định lẽ sống đẹp của mình.
+ Quan niệm sống: phủ nhận phú quý, danh lợi, khẳng định cái tồn tại vĩnh hằng là thiên nhiên và nhân cách con người.
* Nghệ thuật:
- Sử dụng phép đối, điển cố
- Ngôn từ mộc mạc, tự nhiên mà ý vị, giàu chất triết lí
3.4. Ý nghĩa văn bản: Bài thơ “Nhàn“ thể hiện:
- Sống hòa hợp với tự nhiên, giữ cốt cách thanh cao.
- Vẻ đẹp cuộc sống: đạm bạc, giản dị mà thanh cao.
- Vẻ đẹp nhân cách: vượt lên trên danh lợi, coi trọng lối sống thanh bạch, hòa hợp với tự nhiên.
4. Đọc Tiểu Thanh kí (Nguyễn Du):
Nắm được:
- Bài thơ là tiếng khóc xót thương cho số phận của một con người bất hạnh (Tiểu Thanh) và cũng là tiếng khóc tự thương cho chính cuộc đời mình (Nguyễn Du) cũng như bao con người tài hoa trong xã hội từ xưa đến nay..
- Nỗi niềm trăn trở và cả khát vọng kiếm tìm tri âm của Nguyễn Du.
- Như vậy, cùng với những người phụ nữ tài hoa mệnh bạc trong một số sáng tác của mình, Nguyễn Du đã mở rộng nội dung của chủ nghĩa nhân đạo trong văn học trung đại: không chỉ quan tâm đến những người dân khốn khổ đói cơm rách áo mà còn quan tâm đến những người làm ra giá trị văn hoá tinh thần cao đẹp nhưng bị xã hội đối xử bất công, tàn tệ, gián tiếp nêu vấn đề về sự cần thiết phải tôn vinh, trân trọng những người làm nên các giá trị văn hoá tinh thần.
* Kiến thức cơ bản.
4.1. Tác giả: Nguyễn Du (1765-1820)
- Tên chữ là Tố Như
- Là đại thi hào của dân tộc Việt Nam, là danh nhân văn hóa thế giới
4.2. Tác phẩm:Bài thơ Độc Tiểu Thanh kí:
- Nhan đề: (Có hai cách hiểu)
+ Đọc tập thơ của Tiểu Thanh
+ Đọc Tiểu Thanh truyện.
- Hoàn cảnh sáng tác: được viết trong chuyến Nguyễn Du đi sứ sang Trung Quốc→ đưa vào tập Bắc hành tạp lục.
- Thể thơ: Thất ngôn bát cú Đường luật
4.3. Đọc hiểu văn bản:
* Hai câu đề:
- Vườn hoa bên Tây Hồ › ‹ Gò hoang
⇒ Sự đối nghịch giữa quá khứ và hiện tại gợi lẽ đời dâu bể, sự hủy diệt của thời gian với cái đẹp. Chứa đựng sự xót xa, thương cảm cho cái đẹp bị tàn phá, vùi dập.
→ triết lý về cái đẹp mong manh, dễ hư mất. Cảm thương cho một kiếp tài hoa, bạc mệnh. Đề tài của thơ ND.
- “Độc điếu” - Một mình viếng thương nàng qua một tập sách viết về cuộc đời nàng đọc trước cửa sổ.
→ Câu thơ không chỉ thể hiện sự đồng cảm, đó còn là cái tình tri kỉ, tri âm của những người tài hoa, nghệ sĩ.
* Hai câu thơ đề là cảm xúc, là tình đồng điệu của những tâm hồn nghệ sĩ rung động trước cuộc đời.
* Hai câu thực:
- Biện pháp: ẩn dụ tượng trưng.
Son phấn → sắc đẹp. Văn chương→ tài năng → Tất cả đều có hồn, có thần → Cảm hứng khẳng định sự quý giá, vĩnh hằng của cái đẹp và tài năng con người.
- Điểm gặp gỡ của hai cách cắt nghĩa ý thơ (sgk chọn cách 1): Tấm lòng tri âm, thương cảm sâu sắc của Nguyễn Du trước cuộc đời, số phận oan trái của người sắc tài kì nữ khiến trời đất ghen.
- ND khái quát những giá trị nghệ thuật, sắc đẹp ưu việt có sự tồn tại riêng, bất chấp quy luật sinh - diệt của cuộc đời, của người thường.
* Hai câu luận:
-“ Những mối hận cổ kim”- những mối hận của người xưa và nay.
- “Thiên nan vấn”- khó hỏi trời được → Một câu hỏi lớn ko lời đáp - hỏi trời lời giải đáp mối hận vì sự phi lí của cuộc đời: hồng nhan đa truân, bạc mệnh, tài tử đa cùng.
→ Tiếng nói phê phán vào những định kiến, quy củ phong kiến chà đạp quyền sống và hạnh phúc của người phụ nữ. Tiếng nói nhân đạo xót xa.
- Sự vận động của cảm xúc trong 6 câu đầu: Từ xúc cảm xót thương cho Tiểu Thanh → thương cho những kiếp người tài hoa bạc mệnh nói chung → tự thương mình “ngã”.
* Hai câu kết:
- Nguyễn Du lo lắng, băn khoăn ko biết ai là người trong mai hậu thấu hiểu, thương cảm ông như ông đã đồng cảm, khóc thương nàng Tiểu Thanh.Từ đó, ND bộc bạch nỗi cô đơn, không tìm được người tri âm, tri kỉ.
→ Cảm hứng tự thương: dấu hiệu của cái tôi cá nhân.
+ Tấm lòng nhân đạo lớn lao, “con mắt trông thấu sáu cõi và tấm lòng nghĩ suốt nghìn đời” của Nguyễn Du. Bởi ông ko những khóc thương cho Tiểu Thanh, cho những kiếp hồng nhan bạc phận thuở trước, khóc thương cho những kiếp tài hoa bạc mệnh đương thời, trong đó có cả chính ông mà còn khóc cho người đời sau phải khóc mình.
III. Tiếng Việt:
1. Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt: Nắm được:
- Khái niệm ngôn ngữ sinh hoạt, các dạng biểu hiện của ngôn ngữ sinh hoạt.
- Khái niệm phong cách ngôn ngữ sinh hoạt và các đặc trưng cơ bản (tính cụ thể, tính cảm xúc và tính cá thể).
- Phân tích được các đặc trưng cơ bản của phong cách ngôn ngữ sinh hoạt trong một văn bản sinh hoạt cụ thể.
2. Thực hành phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ: Nắm được:
- Khái niệm phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ.
- Nhận biết được phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ trong các bài tập.
- Đặt câu có sử dụng phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ
IV. Tập làm văn.
1. Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự: Nắm được:
- Khái niệm chi tiết, sự việc tiêu biểu và vai trò của chúng trong một bài văn tự sự.
- Biết cách lựa chọn một số chi tiết, sự việc tiêu biểu trong một văn bản tự sự cụ thể.
2. Tóm tắt văn bản tự sự theo nhân vật chính: Nắm được:
- Mục đích, yêu cầu tóm tắt văn bản tự sự dựa theo nhân vật chính.
- Cách tóm tắt văn bản tự sự dựa theo nhân vật chính.
- Tóm tắt một văn bản tự sự cụ thể(đã học) theo nhân vật chính.
B. CẤU TRÚC ĐỀ THI HỌC KÌ 1 - VĂN 10
Đề gồm có hai phần:
- Phần 1: Đọc - hiểu: (3.0 điểm) liên quan đến nội dung trong đoạn ngữ liệu phần đọc hiểu.
- Phần 2: Nghị luận văn học: (7.0 điểm) Xoay quanh các tác phẩm học trong học kì 1 Ngữ văn lớp 10
C. HƯỚNG DẪN LÀM BÀI
Phần I: Đọc - hiểu
Về kĩ năng trả lời câu hỏi:
a. Xác định nội dung chính và các thông tin quan trọng của văn bản (kiểu văn bản, phong cách ngôn ngữ, phương thức biểu đạt, thể thơ,....)
* Lưu ý: Đối với dạng câu hỏi này, cần đọc kỹ văn bản, tìm xem trong đó các từ ngữ nào được lặp đi lặp lại. Xét nội dung của nó nói về điều gì? Xác định được nội dung rồi thì đặt tên cho văn bản.
* Bổ sung kiến thức.
- Phong cách NN chức năng: PCNN sinh hoạt, PCNN nghệ thuật, PCNN báo chí, PCNN khoa học, PCNN chính luận, PCNN hành chính.
- Phương thức biểu đạt: tự sự, miêu tả, biểu cảm, thuyết minh, nghị luận, hành chính công vụ. - Các thể thơ: ngũ ngôn, thất ngôn, lục bát - lục bát biến thể, tự do...
b. Gọi tên các biện pháp nghệ thuật và phân tích tác dụng của chúng.
* Lưu ý: Đối với dạng câu hỏi này, các em cần ôn lại kiến thức về các biện pháp tu từ từ vựng như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ, tương phản, chơi chữ, nói giảm, nói tránh, thậm xưng,... và các biện pháp tu từ cú pháp như lặp cú pháp, liệt kê, chêm xen, câu hỏi tu từ, đảo ngữ, đối,...
* Nhận diện câu hỏi chuẩn xác. Ví dụ:
- Chỉ ra các biện pháp tu từ: trả lời hai biện pháp tu từ trở lên.
- Chỉ ra biện pháp tu từ chính: chỉ nêu 1 biện pháp tu từ.
- Phân tích tác dụng: cần lập luận rõ hiệu quả biểu đạt của việc sử dụng biện pháp tu từ đó là gì?
c. Viết đoạn văn ngắn
* Lưu ý:
- Yêu cầu về nội dung: gắn với nhận thức của bản thân về một vấn đề được nêu ra (thường xuất phát từ văn bản đọc hiểu).
- Yêu cầu về kĩ năng: Biết cách viết đoạn văn nghị luận xã hội ngắn, đảm bảo cấu trúc đoạn (câu chủ đề, các câu triển khai), đảm bảo yêu cầu của đề bài về độ dài của đoạn, diễn đạt súc tích, chặt chẽ, không mắc các lỗi về dùng từ, đặt câu.
Phần II: Làm văn
- Nghị luận văn học:
1. Yêu cầu về kĩ năng: Học sinh cần nắm:
- Kĩ năng làm một bài văn nghị luận văn học với kiểu bài cảm nhận /phân tích, đánh giá một nhận định hay một vấn đề của tác phẩm văn học
- Nắm kỹ năng xử lý đề, không đơn thuần là thuộc lòng nội dung văn bản.
2. Yêu cầu về kiến thức: Học sinh cần củng cố, hệ thống lại kiến thức những tác phẩm phần đọc văn thuộc mục A phần II.
D. ĐỀ VÀ ĐÁP ÁN THAM KHẢO
Đề thi tham khảo số 1:
Phần I: Đọc hiểu (3, 0 điểm) Đọc đoạn trích và thực hiện các yêu cầu:
... Tôi đã từng có một quãng thời gian rất dài không tới hiệu sách, cảm thấy việc “mỗi tuần đọc một cuốn sách” là việc quá xa vời với bản thân. Cho đến một ngày nọ, tôi cùng đến hiệu sách với bạn mình, cậu ta là người một khi đã mua sách là sẽ mua không ngừng, tôi vì thế cũng mua vài cuốn... Cũng bắt đầu từ ngày đó, tôi mới nhận ra, thực ra việc mỗi tuần đọc một cuốn sách cũng chẳng có gì quá khó khăn. Ngày hôm đó, đọc một lèo xong hết cả cuốn, tôi mới nhận ra cuộc sống thế này mới thật phong phú.
Hoặc là đọc sách, hoặc đi du lịch, nhất định hoặc cơ thể hoặc linh hồn phải tham gia vào một hành trình.
Tôi nói với bản thân, hiện thực không cho phép mình trì hoãn, trì hoãn chỉ khiến cho mình càng lúc càng âu lo mà thôi. Vì thế, khi vừa mới bắt đầu, tôi đã quy định bản thân phải dậy sớm hơn nửa tiếng mỗi ngày, đọc mấy chục trang sách, và chuyện đó đã nhanh chóng trở thành thói quen. Có những lúc tôi không khỏi cảm thán, nếu ta thật sự bắt tay vào làm việc gì, vậy thì việc đó sẽ không còn quá khó nữa. Chính là cảm giác như khi bạn thực sự mong muốn làm một việc, cả thế giới sẽ đến bên hỗ trợ bạn vậy.
Một người bạn đã từng lái qua tuyến đường Xuyên Tạng nói với tôi, một khi đã xuất phát thì nhất định có thể tới nơi, còn nếu cậu không xuất phát, cậu sẽ không thể đi tới đâu được. Nếu cậu không thể bình tâm lại, chuyện gì cũng sẽ không làm xong. Xuất phát là hành động có ý nghĩa nhất, chỉ cần bắt tay vào làm. Một quyển sách mua về mà không đọc thì chỉ là mấy trang giấy, tài liệu tải về mà không xem lại thì cũng chỉ là một đống số liệu, không ôn lại cũng vô nghĩa, ngược lại còn khiến ta thêm lo âu. Vì thế, năng lực hành động là quan trọng nhất.”
(Lư Tư Hạo, Đợi đi...vết thương nào rồi cũng lành, NXB PN, 2017, trg 235 - 236)
Câu 1. Xác định phong cách ngôn ngữ của văn bản. (0.5 điểm)
Câu 2.Chỉ ra và nêu tác dụng của biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong đoạn trích.(0.5 điểm)
Câu 3.Nêu nội dung chính của đoạn trích. (1 điểm)
Câu 4. Từ trích đoạn, anh/chị giải thích về ý kiến năng lực hành động là quan trọng nhất khi bắt đầu thực hiện một dự định. (1 điểm)
Phần II: Làm văn (7.0 điểm)
Cảm nhận của anh/ chị về bức tranh thiên nhiên ngày hè trong bài Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi.
ĐÁP ÁN ĐỀ THI THAM KHẢO SỐ 1
Phần I: Đọc hiểu (3, 0 điểm)
Câu 1:(0.5 điểm) PCNN sinh hoạt.
Câu 2:(0.5 điểm)
- Biện pháp tu từ chính: lặp từ, lặp cụm từ (tôi nói với bản thân)
- Tác dụng: nhấn mạnh hành động tự nhận thức và thay đổi bản thân trong việc phải hành động để bắt đầu cho việc nỗ lực tốt.
Câu 3:(1 điểm)Lời tự bạch của nhân vật tôi về sự tự ý thức thay đổi bản thân
Câu 4: (1 điểm) Năng lực hành động là quan trọng vì: bắt đầu và hoàn thành công việc chứ không phải là nghị lực, cố gắng bằng miệng. HS có thể diễn đạt bằng cách hiểu, nhưng phải thể hiện được nghĩa cơ bản.
Phần II: Làm Văn (7.0 điểm)
Cảm nhận của anh/chị về bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi.
Dàn ý tham khảo
Mở bài: Vài nét về tác giả Nguyễn Trãi
- Là một nhân vật toàn tài hiếm có của lịch sử văn học trung đại Việt Nam
- Là nhà yêu nước, người anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới.
-Cảnh ngày hè là bài thơ số 43 thuộc mục Bảo kính cảnh giới, phần Vô đề trong Quốc âm thi tập. Bài thơ thể hiện vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi với tình yêu thiên nhiên, yêu đời, nặng lòng với nhân dân, đất nước.
Thân bài :Cảm nhận bức tranh ngày hè
- Bức tranh mùa hè: đầy sức sống và sinh động
+ Sự kết hợp giữa màu sắc, âm thanh, mùi hương, con người và cảnh vật hết sức sinh động: màu lục của lá hòe làm nổi bật màu đỏ của thạch lựu, hương sen, tiếng ve inh ỏi, tiếng lao xao chợ cá.
+ Thi nhân đón nhận cảnh vật với nhiều giác quan: thị giác, thính giác, khứu giác và sự liên tưởng, tạo nên bức tranh mùa hè sinh động, đặc trưng, thể hiện sự giao cảm mạnh mẽ nhưng tinh tế của nhà thơ đối với cảnh vật và cuộc sống, con người.
- Vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi
+ Tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu cuộc sống Thiên nhiên qua cảm xúc của nhà thơ trở nên sinh động đáng yêu và đầy sức sống. Điều này bắt nguồn từ chính tấm lòng thiết tha yêu đời, yêu cuộc sống của tác giả. Cảnh vật thanh bình yên vui bởi sự thanh thản đang xâm chiếm con người. m thanh rộn rã của cảnh vật, con người hay là chính sự vui mừng rộn rã trong tâm hồn nhà thơ.
+ Tấm lòng ưu ái với dân với nước
-> Nguyễn Trãi yêu thiên nhiên nhưng trên hết là tấm lòng của ông đối với dân với nước. Nhìn cảnh cuộc sống của dân - người dân chài lam lũ - được sống no đủ, Nguyễn Trãi ao ước có được chiếc đàn của vua Thuấn để gảy khúc Nam phong ca ngợi cảnh: Dân giàu đủ, khắp đòi phương.
-> Câu thơ sáu chữ kết thúc bài thơ như dồn nén cảm xúc của bài thơ. Điểm kết tụ của hồn thơ Ức trai không phải ở thiên nhiên, ở tạo vật mà chính ở tâm hồn con người, ở người dân. Nguyễn Trãi mong cho dân được ấm no hạnh phúc: “dân giàu đủ” nhưng đó là hạnh phúc cho tất cả mọi người, mọi nơi “khắp đòi phương”,
Kết bài:Đánh giá khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
(Xem thêm: Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè)
Đề thi tham khảo số 2:
Phần I: Đọc - hiểu (3, 0 điểm) Đọc văn bản và trả lời các câu hỏi:
Con ong làm mật, yêu hoa
Con cá bơi, yêu nước; con chim ca, yêu trời
Con người muốn sống, con ơi
Phải yêu đồng chí, yêu người anh em.
Một ngôi sao chẳng sáng đêm
Một thân lúa chín, chẳng nên mùa vàng
Một người - đâu phải nhân gian
Sống chăng, một đốm lửa tàn mà thôi!
(Tiếng ru - Tố Hữu)
Câu 1. Xác định phong cách ngôn ngữ của văn bản trên? (1 điểm)
Câu 2. Chỉ ra và nêu tác dụng của biện pháp nghệ thuật chính trong hai câu thơ sau: (1điểm)
Con ong làm mật, yêu hoa
Con cá bơi, yêu nước; con chim ca, yêu trời
Câu 3. Nêu nội dung chính của đoạn thơ trên
Câu 4. Giải thích ý nghĩa của hai câu thơ sau (1 điểm):
Một người - đâu phải nhân gian
Sống chăng, một đốm lửa tàn mà thôi!
Phần II: Làm văn (7.0 điểm)
Phân tích bài thơ Tỏ lòng (Thuật hoài) của Phạm Ngũ Lão.
ĐÁP ÁN ĐỀ THI THAM KHẢO SỐ 2:
Phần I: Đọc hiểu (3.0 điểm)
Câu 1:(0.5 điểm) Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật
Câu 2:(0.5điểm)Chỉ ra 01 biện pháp nghệ thuật nổi bật và nêu tác dụng (về nội dung và nghệ thuật):
- Nhân hóa: con ong yêu hoa, con cá yêu nước, con chim yêu trời
Tác dụng: nhấn mạnh sự gắn bó của sự vật với môi trường sống; giúp câu thơ trở nên sinh động, gợi liên tưởng...
- Điệp từ “yêu”: nhấn mạnh tình cảm, sự gắn bó của sự vật với môi trường sống; giúp câu thơ nhịp nhàng, gợi cảm...
(Ngoài ra, HS có thể nêu nghệ thuật liệt kê)
Câu 3: (1 điểm) Nhắc nhở chúng ta: sống phải biết đoàn kết, yêu thương, dâng hiến, tự nguyện sống hòa nhập, gắn bó cá nhân với cộng đồng, xã hội
Câu 4: : (1 điểm)
- Mỗi người chỉ là một cá thể trong biển người rộng lớn, chỉ là hạt cát giữa sa mạc mênh mông.
- Mỗi người sống trên đời chỉ như một đốm lửa, dù có chói sáng nhưng cũng sẽ đến lúc tắt đi, lụi tàn, đi vào cõi hư vô.
- Mỗi người sống trên đời chỉ là một đốm lửa nhỏ nhoi, yếu ớt, cô đơn. Phải cần rất nhiều, rất nhiều những đốm lửa như vậy mới có thể thắp lên ngọn lửa hữu ích cho cuộc đời.
* Con người sống phải biết yêu thương nhau, biết vì lợi ích chung, biết nghĩ cho người khác...
Yêu cầu: giải thích nghĩa và nêu được khái quát ý nghĩa của hai câu thơ.
Phần II: Làm văn(7.0 điểm)Phân tích bài thơ Tỏ lòng (Thuật hoài) của Phạm Ngũ Lão.
Dàn ý tham khảo
Mở bài: Vài nét về tác giả, tác phẩm
- Là danh tướng thời Trần, có nhiều công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Mông-Nguyên
- Là người văn võ song toàn.
- Tỏ lòng là một trong hai bài thơ hiện còn của Phạm Ngũ Lão, được viết sau chiến thắng quân Mông – Nguyên lần thứ hai
Thân bài
- Vẻ đẹp của con người và thời đại nhà Trần (Câu 1, 2)
+ Hình ảnh vị tướng anh hùng (Câu 1)
Tư thế: “hoành sóc” - Cầm ngang ngọn giáo ⇒ hiên ngang, lẫm liệt, vững chãi, → Cây giáo như đo cả chiều dài đất nước. Con người xuất hiện trong tư thế vũ trụ kì vĩ.
Thời gian: mấy thu, thời gian trải dài theo tháng năm. → Hình ảnh trang nam nhi với tư thế sẵn sàng, hiên ngang, lẫm liệt với quyết tâm bền bỉ, sắt đá trường tồn với thời gian → vẻ đẹp của con người đời Trần → hào khí Đông A
+ Khí thế quân đội anh hùng (Câu 2)
“Ba quân như hổ báo khí thế hùng dũng nuốt trôi trâu”: tác giả sử dụng biện pháp so sánh (quân đội nhà Trần như hổ báo) và nghệ thuật phóng đại cường điệu (nuốt trôi trâu) → khí thế dũng mãnh của quân đội.
→ Phản ánh sức mạnh quân đội với hùng khí bừng bừng là sức mạnh tinh thần, là lòng yêu nước cháy bỏng, là tinh thần căm thù giặc sâu sắc, là quyết tâm nghìn người như một tiêu diệt giặc bảo vệ đất nước → lời thơ ước lệ hào hùng làm toát lên hào khí Đông A.
- Khát vọng hoài bão cao đẹp của Phạm Ngũ Lão (Câu 3, 4)
+ Nhà thơ ý thức mình đang còn “vương nợ” với non sông. Ý thức này cho thấy chí khí của người anh hùng. Câu thơ như một lời nhắc nhở, thúc giục con người phải suy tư, sống và hành động cho xứng đáng.(câu 3)
+ Nhà thơ nghe chuyện người xưa, thẹn vì bản thân không bằng họ và ý thức rõ về trách nhiệm, bổn phận của mình đối với đất nước. Câu thơ cuối đề cao cái đức, cái tâm của một người dân yêu nước. Cái thẹn của Phạm Ngũ Lão là cái thẹn của một nhà nho có nhân cách lớn. (Câu 4).
- Nỗi lòng của Phạm Ngũ Lão và ý nghĩa của nỗi “thẹn” trong bài thơ Thuật Hoài.
+ Nỗi lòng của tác giả trong bài thơ là niềm trăn trở khôn nguôi về trách nhiệm của kẻ làm trai “Công danh nam tử còn vương nợ “ câu thơ thể hiện ý chí, khát vọng cao đẹp : Muốn cống hiến, được làm tròn phận sự của làm trai đối với đất nước .
+ Nỗi thẹn : Nếu không thực hiện được hoài bão cứu nước giúp đời, không lập được công danh, kẻ làm trai thấy hổ thẹn khi nghe chuyện Vũ Hầu. Nỗi thẹn của nhân cách lớn. Nỗi thẹn ấy giúp con người biết vươn tới lẽ sống cao cả.
Kết bài: Đánh giá giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
(Xem thêm: Phân tích bài thơ Tỏ lòng)
------------------------------- Hết ----------------------------
Tổ trưởng chuyên môn Giáo viên biên soạn
Đặng Thị Kim Lũy Hồ Thị Thủy
TỔ NGỮ VĂN – NGOẠI NGỮ
ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP HỌC KÌ I – MÔN NGỮ VĂN 10
A. NỘI DUNG KIẾN THỨC
I. VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM
* VĂN TỰ SỰ
1. Chiến thắng Mtao-Mxây
Cần nắm được:
- Phân loại sử thi: sử thi anh hùng và sử thi thần thoại.
- Tóm tắt nội dung sử thi Đăm Săn.
- Phân tích được:
+ Cảnh trận đánh giữa hai tù trưởng.
+ Cảnh Đăm Săn cùng nô lệ ra về sau chiến thắng.
+ Cảnh ăn mừng chiến thắng.
⇒ Qua đó, thấy được lẽ sống và niềm vui của người anh hùng chỉ có trong cuộc chiến đấu vì danh dự, vì hạnh phúc và sự thịnh vượng của cộng đồng.
2. An Dương Vương và Mị Châu, Trọng Thuỷ
- Đặc điểm của thể loại truyền thuyết: lịch sử được kể lại trong truyền thuyết đã được khúc xạ qua những hình tượng nghệ thuật đậm màu sắc thần kì làm nên sức hấp dẫn của truyện.
- Phân tích được nhân vật: An Dương Vương, Mị Châu, và chi tiết: ngọc trai giếng nước.
- Ý nghĩa của truyện: từ bi kịch mất nước của cha con An Dương Vương và bi kịch tình yêu của Mị Châu - Trọng Thuỷ, nhân dân muốn rút và trao truyền lại cho thế hệ sau bài học lịch sử về ý thức đề cao cảnh giác với âm mưu của kẻ thù xâm lược trong công cuộc giữ nước.
3. Tấm Cám:
- Phân loại truyện cổ tích: gồm ba loại: cổ tích về loài vật, cổ tích thần kì, cổ tích sinh hoạt.
- Đặc trưng của truyện cổ tích thần kì: có sự tham gia của nhiều yếu tố thần kì vào tiến trình phát triển của truyện.
- Tóm tắt được cốt truyện.
- Diễn biến mâu thuẫn xung đột giữa Tấm và mẹ con Cám khi ở trong gia đình và ngoài xã hội.
- Ý nghĩa của quá trình biến hoá của Tấm (từ kiếp người ⇒ hoá kiếp liên tiếp thành con vật, cây, đồ vật ⇒ trở về kiếp người): thể hiện sức sống, sức trỗi dậy mãnh liệt của con người trước sự vùi dập của kẻ ác. Đây là sức mạnh của thiện thắng ác.
- Đặc sắc nghệ thuật: thể hiện ở sự chuyển biến của Tấm: từ yếu đuối, thụ động đến kiên quyết đấu tranh giành lại sự sống và hạnh phúc cho mình.
* THƠ DÂN GIAN
5. Ca dao than thân, yêu thương tình nghĩa:
5.1. Những đặc trưng cơ bản của ca dao trữ tình:
+ Nội dung: phản ánh tâm tư, tình cảm của người bình dân, là tiếng lòng của nhân dân lao động trong cuộc sống cơ cực vẫn lạc quan, yêu đời...
+ Nghệ thuật:
+ Kết cấu: ngắn gọn, hàm súc
+ Thể thơ: lục bát, lục bát biến thể, song thất lục bát, thể vãn bốn, vãn năm ...
5.2. Những nội dung cần nắm ở từng bài:
* Bài 1: Ca dao than thân
- Nội dung: Là lời than của người phụ nữ về thân phận nhỏ bé, đắng cay, tội nghiệp, không thể làm chủ được số phận và định đoạt hạnh phúc cho riêng mình. Bên cạnh đó có điểm sáng là sự tự ý thức về hình ảnh cao quý, đáng được trân trọng của người phụ nữ (tấm lụa đào): ca ngợi vẻ đẹp hình thức lẫn nhân cách.
- Nghệ thuật: so sánh, ẩn dụ mô tip “thân em”...
* Bài 4: Ca dao yêu thương
- Nội dung: thể hiện nỗi nhớ thương da diết của cô gái đối với người yêu, giãi bày những cung bậc cảm xúc trong tình yêu đầy mãnh liệt và đa dạng. Đồng thời đó còn là niềm lo âu về hạnh phúc lứa đôi, không biết có thể đến với nhau và chung sống với nhau trọn đời được hay không...
- Nghệ thuật: các hình ảnh biểu tượng(khăn, đèn, mắt), điệp từ, điệp ngữ (cú pháp), ẩn dụ, hoán dụ…
* Bài 6: Ca dao tình nghĩa
- Nội dung: Bài ca dao thể hiện vị trí quan trọng về “tình nghĩa” trong cuộc sống gia đình (vợ - chồng), lẫn khẳng định sự gắn bó thuỷ chung của con người trong các mối quan hệ khác trong xã hội, như một lời nhắc nhở sự cố gắng cùng chung tay vượt qua những cay đắng, ngọt bùi trong cuộc sống.
- Nghệ thuật: hình ảnh biểu tượng: gừng cay- muối mặn; số từ biểu trưng: 3, 9, 3 vạn 6 ngàn ngày...
* VĂN HỌC VIẾT - VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM
1. Tỏ lòng (Phạm Ngũ Lão):
Nắm được:
- Hoàn cảnh sáng tác bài thơ.
- Vẻ đẹp của con người thời Trần qua hình tượng trang nam nhi với lí tưởng và nhân cách cao cả.
- Vẻ đẹp của thời đại qua hình tượng ba quân với sức mạnh và khí thế hào hùng. Cần thấy rằng vẻ đẹp con người và vẻ đẹp thời đại hoà quyện vào nhau.
- Hình ảnh hoành tráng, có sức biểu cảm mạnh mẽ, thiên về gợi tả.
* Kiến thức cơ bản.
1.1. Tìm hiểu chung về tác giả: Phạm Ngũ Lão (1255 - 1320)
- Người làng Phù Ủng, huyện Đường Hào (nay thuộc huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên).
- Là người văn võ toàn tài; có nhiều công lớn trong kháng chiến chống quân Mông - Nguyên; được phong chức Điện súy Thượng tướng quân, tước Quan nội hầu.
1.2. Tác phẩm:Tỏ lòng (Thuật hoài)
- Thể loại: Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật
- Hoàn cảnh sáng tác: Có thể được viết sau chiến thắng chống quân Mông - Nguyên lần thứ hai
1.3. Đọc - hiểu văn bản
* Nội dung
- Vẻ đẹp con người và thời đại nhà Trần
+ Hình ảnh tráng sĩ: hiện lên qua tư thế "cầm ngang ngọn giáo" (hoành sóc) giữ non sông. Đó là tư thế hiên ngang với vẻ đẹp kì vĩ mang tầm vóc vũ trụ.
+ Hình ảnh "ba quân": hiện lên với sức mạnh của đội quân đang sôi sục khí thế quyết chiến quyết thắng.
+ Hình ảnh tráng sĩ lồng trong hình ảnh "ba quân" mang ý nghĩa khái quát, gợi ra hào khí dân tộc thời Trần - "hào khí Đông A".
- Khát vọng cao đẹp của Phạm Ngũ Lão Khát vọng lập công danh để thỏa "chí nam nhi", cũng là khát vọng được đem tài trí "tận trung báo quốc" - thể hiện lẽ sống lớn của con người thời đại Đông A.
* Nghệ thuật
- Hình ảnh thơ hoành tráng, thích hợp với việc tái hiện khí thế hào hùng của thời đại và tầm vóc, chí hướng của người anh hùng.
- Ngôn ngữ cô đọng, hàm súc, có sự dồn nén cao độ về cảm xúc.
1.4. Ý nghĩa văn bản
Tác phẩm thể hiện lí tưởng cao cả của vị danh tướng Phạm Ngũ Lão, khắc ghi dấu ấn đáng tự hào về một thời kì oanh liệt, hào hùng của lịch sử dân tộc.
2. Cảnh ngày hè (Nguyễn Trãi):
Nắm được:
- Bức tranh thiên nhiên sinh động, giàu sức sống.
- Bức tranh cuộc sống con người: ấm no, thanh bình.
- Qua bức tranh thiên nhiên và bức tranh cuộc sống là vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi với tình yêu thiên nhiên, yêu đời, nặng lòng với nhân dân, đất nước.
* Kiến thức cơ bản.
2.1. Tác giả: Nguyễn Trãi (1380 - 1442)
- Là một nhân vật toàn tài hiếm có của lịch sử văn học trung đại Việt Nam
- Là nhà yêu nước, người anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới.
2.2.Tác phẩm:
-Xuất xứ: là bài thơ số 43 thuộc mục Bảo kính cảnh giới, phần Vô đề trong Quốc âm thi tập.
- Chủ đề: Bộc lộ nỗi lòng, chí hướng của nhà thơ
2.3. Đọc - hiểu văn bản
* Nội dung
- Vẻ đẹp rực rỡ của bức tranh thiên nhiên.
+ Mọi hình ảnh đều sống động: hoè lục đùn đùn, rợp mát như giương ô che rợp; thạch lựu phun trào sắc đỏ, sen hồng đang độ nức ngát mùi hương.
+ Mọi màu sắc đều đậm đà: hoè lục, lựu đỏ, sen hồng.
- Vẻ đẹp thanh bình của bức tranh đời sống con người: nơi chợ cá dân dã thì "lao xao", tấp nập; chốn lầu gác thì "dắng dỏi" tiếng ve như một bản đàn.
Cả thiên nhiên và cuộc sống con người đều tràn đầy sức sống. Điều đó cho thấy một tâm hồn khát sống, yêu đời mãnh liệt và tinh tế giàu chất nghệ sĩ của tác giả.
- Niềm khát khao cao đẹp
+ Đắm mình trong cảnh ngày hè, nhà thơ ước có cây đàn của vua Thuấn, gảy khúc Nam phong cầu mưa thuận gió hoà để "Dân giàu đủ khắp đòi phương".
+ Lấy Nghiêu, Thuấn làm "gương báu răn mình", Nguyễn Trãi đã bộc lộ chí hướng cao cả: luôn khát khao đem tài trí để thực hành tư tưởng nhân nghĩa yêu nước thương dân.
* Nghệ thuật
- Hệ thống ngôn từ giản dị, tinh tế xen lẫn từ Hán Việt và điển tích.
- Sử dụng từ láy độc đáo: đùn đùn, lao xao, dắng dỏi.
- Hình ảnh thơ gần gũi, bình dị.
- Sử dụng những câu thơ lục ngôn dồn nén cảm xúc.
2.3. Ý nghĩa văn bản
Tư tưởng lớn xuyên suốt sự nghiệp trước tác của Nguyễn Trãi - tư tưởng nhân nghĩa yêu nước thương dân - được thể hiện qua những rung động trữ tình dạt dào trước cảnh thiên nhiên ngày hè.
3. Nhàn (Nguyễn Bỉnh Khiêm):
Nắm được:
- Chân dung cuộc sống: cuộc sống thuần hậu, chất phác, thanh đạm, thuận tự nhiên.
- Chân dung nhân cách: lối sống thanh cao, tìm sự thư thái trong tâm hồn, sống ung dung, hoà nhập với tự nhiên; trí tuệ sáng suốt, uyên thâm khi nhận ra công danh, phú qúy như một giấc chiêm bao, cái quan trọng là sự thanh thản trong tâm hồn.
* Kiến thức cơ bản.
3.1. Tác giả : Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585)
- Là người thầy có học vấn uyên thâm,thẳng thắn, cương trực, coi thường danh lợi,
được học trò suy tôn là Tuyết Giang Phu Tử (người thầy sông Tuyết).
- Có tấm lòng ưu thời mẫn thế, yêu nước, thương dân.
3.2. Tác phẩm:
- Thể thơ: là bài thơ Nôm viết theo thể thất ngôn bát cú
- Nhan đề: Do người đời sau đặt, cũng là một sự tri âm với tác giả
-Chữ “nhàn” trong bài nhằm chỉ một quan niệm, một cách xử thế
3.3. Đọc hiểu văn bản:
* Nội dung:
* Câu 1-2, 5-6: Vẻ đẹp cuộc sống ở am Bạch Vân của Nguyễn Bỉnh Khiêm:
- Câu 1: Cuộc sống thuần hậu, giản dị giữa thôn quê: mai, cuốc, cần câu, những vật dụng lao động nhà nông. Cuộc sống chất phác, nguyên sơ của thời tự cung tự cấp, có chút ngông ngạo so với thói đời nhưng ko ngang tàng.
- Đại từ phiếm chỉ “ai”: người đời, những kẻ bon chen trong vòng danh lợi. “Dầu ai” tạo ý đối lập giữa ta - người, vừa là khẳng định một thái độ mặc kệ lựa chọn của người, vừa khẳng định lối sống thanh nhàn của tác giả.
- Câu 5-6: Cuộc sống đạm bạc mà thanh cao của tác giả: mùa nào thức ấy (măng trúc, giá đỗ); mùa nào cảnh sống ấy (hồ sen, tắm ao).
- Nhịp thơ: 1/3/1/2 gợi bức tranh tứ bình về cảnh sinh hoạt với 4 mùa , có hương sắc, mùi vị giản dị mà thanh cao. Con người tận hưởng thiên nhiên giàu có, phong phú, sẵn có trong tự nhiên.
* Câu 3-4, 7-8: Vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Bỉnh Khiêm:
- Cách nói đối lập, ngược nghĩa: Ta - Người, dại - khôn, nơi vắng vẻ - chốn lao xao
+ Nguyễn Bỉnh Khiêm thể hiện một thái độ xuất-xử và trong cách chọn lẽ sống, việc dùng từ “dại”, “khôn” ko mang nghĩa gốc từ điển (dại - trí tuệ thấp kém, khôn- trí tuệ mẫn tiệp) ⇒ là cách nói ngược nghĩa, hàm ý mỉa mai, thâm trầm, sâu sắc.
+ “Nơi vắng vẻ”: Là nơi tĩnh lặng, hoà hợp với thiên nhiên trong sạch, tâm hồn con người thư thái. Là hình ảnh ẩn dụ chỉ lối sống thanh bạch, ko màng danh lợi, hòa hợp với tự nhiên.
+“Chốn lao xao”: Là nơi có cuộc sống sang trọng, quyền thế, con người sống bon chen, đua danh đoạt lợi, thủ đoạn hiểm độc.
- Câu 7- 8:
+ Điển tích về Thuần Vu Phần ⇒ phú quý chỉ là một giấc chiêm bao. Gợi nên hình ảnh đẹp: tiên ông, túi thơ, bầu rượu, vui cảnh sống nhàn, thần tiên trong cảm thức nhàn, khẳng định lẽ sống đẹp của mình.
+ Quan niệm sống: phủ nhận phú quý, danh lợi, khẳng định cái tồn tại vĩnh hằng là thiên nhiên và nhân cách con người.
* Nghệ thuật:
- Sử dụng phép đối, điển cố
- Ngôn từ mộc mạc, tự nhiên mà ý vị, giàu chất triết lí
3.4. Ý nghĩa văn bản: Bài thơ “Nhàn“ thể hiện:
- Sống hòa hợp với tự nhiên, giữ cốt cách thanh cao.
- Vẻ đẹp cuộc sống: đạm bạc, giản dị mà thanh cao.
- Vẻ đẹp nhân cách: vượt lên trên danh lợi, coi trọng lối sống thanh bạch, hòa hợp với tự nhiên.
4. Đọc Tiểu Thanh kí (Nguyễn Du):
Nắm được:
- Bài thơ là tiếng khóc xót thương cho số phận của một con người bất hạnh (Tiểu Thanh) và cũng là tiếng khóc tự thương cho chính cuộc đời mình (Nguyễn Du) cũng như bao con người tài hoa trong xã hội từ xưa đến nay..
- Nỗi niềm trăn trở và cả khát vọng kiếm tìm tri âm của Nguyễn Du.
- Như vậy, cùng với những người phụ nữ tài hoa mệnh bạc trong một số sáng tác của mình, Nguyễn Du đã mở rộng nội dung của chủ nghĩa nhân đạo trong văn học trung đại: không chỉ quan tâm đến những người dân khốn khổ đói cơm rách áo mà còn quan tâm đến những người làm ra giá trị văn hoá tinh thần cao đẹp nhưng bị xã hội đối xử bất công, tàn tệ, gián tiếp nêu vấn đề về sự cần thiết phải tôn vinh, trân trọng những người làm nên các giá trị văn hoá tinh thần.
* Kiến thức cơ bản.
4.1. Tác giả: Nguyễn Du (1765-1820)
- Tên chữ là Tố Như
- Là đại thi hào của dân tộc Việt Nam, là danh nhân văn hóa thế giới
4.2. Tác phẩm:Bài thơ Độc Tiểu Thanh kí:
- Nhan đề: (Có hai cách hiểu)
+ Đọc tập thơ của Tiểu Thanh
+ Đọc Tiểu Thanh truyện.
- Hoàn cảnh sáng tác: được viết trong chuyến Nguyễn Du đi sứ sang Trung Quốc→ đưa vào tập Bắc hành tạp lục.
- Thể thơ: Thất ngôn bát cú Đường luật
4.3. Đọc hiểu văn bản:
* Hai câu đề:
- Vườn hoa bên Tây Hồ › ‹ Gò hoang
⇒ Sự đối nghịch giữa quá khứ và hiện tại gợi lẽ đời dâu bể, sự hủy diệt của thời gian với cái đẹp. Chứa đựng sự xót xa, thương cảm cho cái đẹp bị tàn phá, vùi dập.
→ triết lý về cái đẹp mong manh, dễ hư mất. Cảm thương cho một kiếp tài hoa, bạc mệnh. Đề tài của thơ ND.
- “Độc điếu” - Một mình viếng thương nàng qua một tập sách viết về cuộc đời nàng đọc trước cửa sổ.
→ Câu thơ không chỉ thể hiện sự đồng cảm, đó còn là cái tình tri kỉ, tri âm của những người tài hoa, nghệ sĩ.
* Hai câu thơ đề là cảm xúc, là tình đồng điệu của những tâm hồn nghệ sĩ rung động trước cuộc đời.
* Hai câu thực:
- Biện pháp: ẩn dụ tượng trưng.
Son phấn → sắc đẹp. Văn chương→ tài năng → Tất cả đều có hồn, có thần → Cảm hứng khẳng định sự quý giá, vĩnh hằng của cái đẹp và tài năng con người.
- Điểm gặp gỡ của hai cách cắt nghĩa ý thơ (sgk chọn cách 1): Tấm lòng tri âm, thương cảm sâu sắc của Nguyễn Du trước cuộc đời, số phận oan trái của người sắc tài kì nữ khiến trời đất ghen.
- ND khái quát những giá trị nghệ thuật, sắc đẹp ưu việt có sự tồn tại riêng, bất chấp quy luật sinh - diệt của cuộc đời, của người thường.
* Hai câu luận:
-“ Những mối hận cổ kim”- những mối hận của người xưa và nay.
- “Thiên nan vấn”- khó hỏi trời được → Một câu hỏi lớn ko lời đáp - hỏi trời lời giải đáp mối hận vì sự phi lí của cuộc đời: hồng nhan đa truân, bạc mệnh, tài tử đa cùng.
→ Tiếng nói phê phán vào những định kiến, quy củ phong kiến chà đạp quyền sống và hạnh phúc của người phụ nữ. Tiếng nói nhân đạo xót xa.
- Sự vận động của cảm xúc trong 6 câu đầu: Từ xúc cảm xót thương cho Tiểu Thanh → thương cho những kiếp người tài hoa bạc mệnh nói chung → tự thương mình “ngã”.
* Hai câu kết:
- Nguyễn Du lo lắng, băn khoăn ko biết ai là người trong mai hậu thấu hiểu, thương cảm ông như ông đã đồng cảm, khóc thương nàng Tiểu Thanh.Từ đó, ND bộc bạch nỗi cô đơn, không tìm được người tri âm, tri kỉ.
→ Cảm hứng tự thương: dấu hiệu của cái tôi cá nhân.
+ Tấm lòng nhân đạo lớn lao, “con mắt trông thấu sáu cõi và tấm lòng nghĩ suốt nghìn đời” của Nguyễn Du. Bởi ông ko những khóc thương cho Tiểu Thanh, cho những kiếp hồng nhan bạc phận thuở trước, khóc thương cho những kiếp tài hoa bạc mệnh đương thời, trong đó có cả chính ông mà còn khóc cho người đời sau phải khóc mình.
III. Tiếng Việt:
1. Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt: Nắm được:
- Khái niệm ngôn ngữ sinh hoạt, các dạng biểu hiện của ngôn ngữ sinh hoạt.
- Khái niệm phong cách ngôn ngữ sinh hoạt và các đặc trưng cơ bản (tính cụ thể, tính cảm xúc và tính cá thể).
- Phân tích được các đặc trưng cơ bản của phong cách ngôn ngữ sinh hoạt trong một văn bản sinh hoạt cụ thể.
2. Thực hành phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ: Nắm được:
- Khái niệm phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ.
- Nhận biết được phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ trong các bài tập.
- Đặt câu có sử dụng phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ
IV. Tập làm văn.
1. Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự: Nắm được:
- Khái niệm chi tiết, sự việc tiêu biểu và vai trò của chúng trong một bài văn tự sự.
- Biết cách lựa chọn một số chi tiết, sự việc tiêu biểu trong một văn bản tự sự cụ thể.
2. Tóm tắt văn bản tự sự theo nhân vật chính: Nắm được:
- Mục đích, yêu cầu tóm tắt văn bản tự sự dựa theo nhân vật chính.
- Cách tóm tắt văn bản tự sự dựa theo nhân vật chính.
- Tóm tắt một văn bản tự sự cụ thể(đã học) theo nhân vật chính.
B. CẤU TRÚC ĐỀ THI HỌC KÌ 1 - VĂN 10
Đề gồm có hai phần:
- Phần 1: Đọc - hiểu: (3.0 điểm) liên quan đến nội dung trong đoạn ngữ liệu phần đọc hiểu.
- Phần 2: Nghị luận văn học: (7.0 điểm) Xoay quanh các tác phẩm học trong học kì 1 Ngữ văn lớp 10
C. HƯỚNG DẪN LÀM BÀI
Phần I: Đọc - hiểu
Về kĩ năng trả lời câu hỏi:
a. Xác định nội dung chính và các thông tin quan trọng của văn bản (kiểu văn bản, phong cách ngôn ngữ, phương thức biểu đạt, thể thơ,....)
* Lưu ý: Đối với dạng câu hỏi này, cần đọc kỹ văn bản, tìm xem trong đó các từ ngữ nào được lặp đi lặp lại. Xét nội dung của nó nói về điều gì? Xác định được nội dung rồi thì đặt tên cho văn bản.
* Bổ sung kiến thức.
- Phong cách NN chức năng: PCNN sinh hoạt, PCNN nghệ thuật, PCNN báo chí, PCNN khoa học, PCNN chính luận, PCNN hành chính.
- Phương thức biểu đạt: tự sự, miêu tả, biểu cảm, thuyết minh, nghị luận, hành chính công vụ. - Các thể thơ: ngũ ngôn, thất ngôn, lục bát - lục bát biến thể, tự do...
b. Gọi tên các biện pháp nghệ thuật và phân tích tác dụng của chúng.
* Lưu ý: Đối với dạng câu hỏi này, các em cần ôn lại kiến thức về các biện pháp tu từ từ vựng như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ, tương phản, chơi chữ, nói giảm, nói tránh, thậm xưng,... và các biện pháp tu từ cú pháp như lặp cú pháp, liệt kê, chêm xen, câu hỏi tu từ, đảo ngữ, đối,...
* Nhận diện câu hỏi chuẩn xác. Ví dụ:
- Chỉ ra các biện pháp tu từ: trả lời hai biện pháp tu từ trở lên.
- Chỉ ra biện pháp tu từ chính: chỉ nêu 1 biện pháp tu từ.
- Phân tích tác dụng: cần lập luận rõ hiệu quả biểu đạt của việc sử dụng biện pháp tu từ đó là gì?
c. Viết đoạn văn ngắn
* Lưu ý:
- Yêu cầu về nội dung: gắn với nhận thức của bản thân về một vấn đề được nêu ra (thường xuất phát từ văn bản đọc hiểu).
- Yêu cầu về kĩ năng: Biết cách viết đoạn văn nghị luận xã hội ngắn, đảm bảo cấu trúc đoạn (câu chủ đề, các câu triển khai), đảm bảo yêu cầu của đề bài về độ dài của đoạn, diễn đạt súc tích, chặt chẽ, không mắc các lỗi về dùng từ, đặt câu.
Phần II: Làm văn
- Nghị luận văn học:
1. Yêu cầu về kĩ năng: Học sinh cần nắm:
- Kĩ năng làm một bài văn nghị luận văn học với kiểu bài cảm nhận /phân tích, đánh giá một nhận định hay một vấn đề của tác phẩm văn học
- Nắm kỹ năng xử lý đề, không đơn thuần là thuộc lòng nội dung văn bản.
2. Yêu cầu về kiến thức: Học sinh cần củng cố, hệ thống lại kiến thức những tác phẩm phần đọc văn thuộc mục A phần II.
D. ĐỀ VÀ ĐÁP ÁN THAM KHẢO
Đề thi tham khảo số 1:
Phần I: Đọc hiểu (3, 0 điểm) Đọc đoạn trích và thực hiện các yêu cầu:
... Tôi đã từng có một quãng thời gian rất dài không tới hiệu sách, cảm thấy việc “mỗi tuần đọc một cuốn sách” là việc quá xa vời với bản thân. Cho đến một ngày nọ, tôi cùng đến hiệu sách với bạn mình, cậu ta là người một khi đã mua sách là sẽ mua không ngừng, tôi vì thế cũng mua vài cuốn... Cũng bắt đầu từ ngày đó, tôi mới nhận ra, thực ra việc mỗi tuần đọc một cuốn sách cũng chẳng có gì quá khó khăn. Ngày hôm đó, đọc một lèo xong hết cả cuốn, tôi mới nhận ra cuộc sống thế này mới thật phong phú.
Hoặc là đọc sách, hoặc đi du lịch, nhất định hoặc cơ thể hoặc linh hồn phải tham gia vào một hành trình.
Tôi nói với bản thân, hiện thực không cho phép mình trì hoãn, trì hoãn chỉ khiến cho mình càng lúc càng âu lo mà thôi. Vì thế, khi vừa mới bắt đầu, tôi đã quy định bản thân phải dậy sớm hơn nửa tiếng mỗi ngày, đọc mấy chục trang sách, và chuyện đó đã nhanh chóng trở thành thói quen. Có những lúc tôi không khỏi cảm thán, nếu ta thật sự bắt tay vào làm việc gì, vậy thì việc đó sẽ không còn quá khó nữa. Chính là cảm giác như khi bạn thực sự mong muốn làm một việc, cả thế giới sẽ đến bên hỗ trợ bạn vậy.
Một người bạn đã từng lái qua tuyến đường Xuyên Tạng nói với tôi, một khi đã xuất phát thì nhất định có thể tới nơi, còn nếu cậu không xuất phát, cậu sẽ không thể đi tới đâu được. Nếu cậu không thể bình tâm lại, chuyện gì cũng sẽ không làm xong. Xuất phát là hành động có ý nghĩa nhất, chỉ cần bắt tay vào làm. Một quyển sách mua về mà không đọc thì chỉ là mấy trang giấy, tài liệu tải về mà không xem lại thì cũng chỉ là một đống số liệu, không ôn lại cũng vô nghĩa, ngược lại còn khiến ta thêm lo âu. Vì thế, năng lực hành động là quan trọng nhất.”
(Lư Tư Hạo, Đợi đi...vết thương nào rồi cũng lành, NXB PN, 2017, trg 235 - 236)
Câu 1. Xác định phong cách ngôn ngữ của văn bản. (0.5 điểm)
Câu 2.Chỉ ra và nêu tác dụng của biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong đoạn trích.(0.5 điểm)
Câu 3.Nêu nội dung chính của đoạn trích. (1 điểm)
Câu 4. Từ trích đoạn, anh/chị giải thích về ý kiến năng lực hành động là quan trọng nhất khi bắt đầu thực hiện một dự định. (1 điểm)
Phần II: Làm văn (7.0 điểm)
Cảm nhận của anh/ chị về bức tranh thiên nhiên ngày hè trong bài Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi.
ĐÁP ÁN ĐỀ THI THAM KHẢO SỐ 1
Phần I: Đọc hiểu (3, 0 điểm)
Câu 1:(0.5 điểm) PCNN sinh hoạt.
Câu 2:(0.5 điểm)
- Biện pháp tu từ chính: lặp từ, lặp cụm từ (tôi nói với bản thân)
- Tác dụng: nhấn mạnh hành động tự nhận thức và thay đổi bản thân trong việc phải hành động để bắt đầu cho việc nỗ lực tốt.
Câu 3:(1 điểm)Lời tự bạch của nhân vật tôi về sự tự ý thức thay đổi bản thân
Câu 4: (1 điểm) Năng lực hành động là quan trọng vì: bắt đầu và hoàn thành công việc chứ không phải là nghị lực, cố gắng bằng miệng. HS có thể diễn đạt bằng cách hiểu, nhưng phải thể hiện được nghĩa cơ bản.
Phần II: Làm Văn (7.0 điểm)
Cảm nhận của anh/chị về bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi.
Dàn ý tham khảo
Mở bài: Vài nét về tác giả Nguyễn Trãi
- Là một nhân vật toàn tài hiếm có của lịch sử văn học trung đại Việt Nam
- Là nhà yêu nước, người anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới.
-Cảnh ngày hè là bài thơ số 43 thuộc mục Bảo kính cảnh giới, phần Vô đề trong Quốc âm thi tập. Bài thơ thể hiện vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi với tình yêu thiên nhiên, yêu đời, nặng lòng với nhân dân, đất nước.
Thân bài :Cảm nhận bức tranh ngày hè
- Bức tranh mùa hè: đầy sức sống và sinh động
+ Sự kết hợp giữa màu sắc, âm thanh, mùi hương, con người và cảnh vật hết sức sinh động: màu lục của lá hòe làm nổi bật màu đỏ của thạch lựu, hương sen, tiếng ve inh ỏi, tiếng lao xao chợ cá.
+ Thi nhân đón nhận cảnh vật với nhiều giác quan: thị giác, thính giác, khứu giác và sự liên tưởng, tạo nên bức tranh mùa hè sinh động, đặc trưng, thể hiện sự giao cảm mạnh mẽ nhưng tinh tế của nhà thơ đối với cảnh vật và cuộc sống, con người.
- Vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi
+ Tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu cuộc sống Thiên nhiên qua cảm xúc của nhà thơ trở nên sinh động đáng yêu và đầy sức sống. Điều này bắt nguồn từ chính tấm lòng thiết tha yêu đời, yêu cuộc sống của tác giả. Cảnh vật thanh bình yên vui bởi sự thanh thản đang xâm chiếm con người. m thanh rộn rã của cảnh vật, con người hay là chính sự vui mừng rộn rã trong tâm hồn nhà thơ.
+ Tấm lòng ưu ái với dân với nước
-> Nguyễn Trãi yêu thiên nhiên nhưng trên hết là tấm lòng của ông đối với dân với nước. Nhìn cảnh cuộc sống của dân - người dân chài lam lũ - được sống no đủ, Nguyễn Trãi ao ước có được chiếc đàn của vua Thuấn để gảy khúc Nam phong ca ngợi cảnh: Dân giàu đủ, khắp đòi phương.
-> Câu thơ sáu chữ kết thúc bài thơ như dồn nén cảm xúc của bài thơ. Điểm kết tụ của hồn thơ Ức trai không phải ở thiên nhiên, ở tạo vật mà chính ở tâm hồn con người, ở người dân. Nguyễn Trãi mong cho dân được ấm no hạnh phúc: “dân giàu đủ” nhưng đó là hạnh phúc cho tất cả mọi người, mọi nơi “khắp đòi phương”,
Kết bài:Đánh giá khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
(Xem thêm: Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè)
Đề thi tham khảo số 2:
Phần I: Đọc - hiểu (3, 0 điểm) Đọc văn bản và trả lời các câu hỏi:
Con ong làm mật, yêu hoa
Con cá bơi, yêu nước; con chim ca, yêu trời
Con người muốn sống, con ơi
Phải yêu đồng chí, yêu người anh em.
Một ngôi sao chẳng sáng đêm
Một thân lúa chín, chẳng nên mùa vàng
Một người - đâu phải nhân gian
Sống chăng, một đốm lửa tàn mà thôi!
(Tiếng ru - Tố Hữu)
Câu 1. Xác định phong cách ngôn ngữ của văn bản trên? (1 điểm)
Câu 2. Chỉ ra và nêu tác dụng của biện pháp nghệ thuật chính trong hai câu thơ sau: (1điểm)
Con ong làm mật, yêu hoa
Con cá bơi, yêu nước; con chim ca, yêu trời
Câu 3. Nêu nội dung chính của đoạn thơ trên
Câu 4. Giải thích ý nghĩa của hai câu thơ sau (1 điểm):
Một người - đâu phải nhân gian
Sống chăng, một đốm lửa tàn mà thôi!
Phần II: Làm văn (7.0 điểm)
Phân tích bài thơ Tỏ lòng (Thuật hoài) của Phạm Ngũ Lão.
ĐÁP ÁN ĐỀ THI THAM KHẢO SỐ 2:
Phần I: Đọc hiểu (3.0 điểm)
Câu 1:(0.5 điểm) Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật
Câu 2:(0.5điểm)Chỉ ra 01 biện pháp nghệ thuật nổi bật và nêu tác dụng (về nội dung và nghệ thuật):
- Nhân hóa: con ong yêu hoa, con cá yêu nước, con chim yêu trời
Tác dụng: nhấn mạnh sự gắn bó của sự vật với môi trường sống; giúp câu thơ trở nên sinh động, gợi liên tưởng...
- Điệp từ “yêu”: nhấn mạnh tình cảm, sự gắn bó của sự vật với môi trường sống; giúp câu thơ nhịp nhàng, gợi cảm...
(Ngoài ra, HS có thể nêu nghệ thuật liệt kê)
Câu 3: (1 điểm) Nhắc nhở chúng ta: sống phải biết đoàn kết, yêu thương, dâng hiến, tự nguyện sống hòa nhập, gắn bó cá nhân với cộng đồng, xã hội
Câu 4: : (1 điểm)
- Mỗi người chỉ là một cá thể trong biển người rộng lớn, chỉ là hạt cát giữa sa mạc mênh mông.
- Mỗi người sống trên đời chỉ như một đốm lửa, dù có chói sáng nhưng cũng sẽ đến lúc tắt đi, lụi tàn, đi vào cõi hư vô.
- Mỗi người sống trên đời chỉ là một đốm lửa nhỏ nhoi, yếu ớt, cô đơn. Phải cần rất nhiều, rất nhiều những đốm lửa như vậy mới có thể thắp lên ngọn lửa hữu ích cho cuộc đời.
* Con người sống phải biết yêu thương nhau, biết vì lợi ích chung, biết nghĩ cho người khác...
Yêu cầu: giải thích nghĩa và nêu được khái quát ý nghĩa của hai câu thơ.
Phần II: Làm văn(7.0 điểm)Phân tích bài thơ Tỏ lòng (Thuật hoài) của Phạm Ngũ Lão.
Dàn ý tham khảo
Mở bài: Vài nét về tác giả, tác phẩm
- Là danh tướng thời Trần, có nhiều công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Mông-Nguyên
- Là người văn võ song toàn.
- Tỏ lòng là một trong hai bài thơ hiện còn của Phạm Ngũ Lão, được viết sau chiến thắng quân Mông – Nguyên lần thứ hai
Thân bài
- Vẻ đẹp của con người và thời đại nhà Trần (Câu 1, 2)
+ Hình ảnh vị tướng anh hùng (Câu 1)
Tư thế: “hoành sóc” - Cầm ngang ngọn giáo ⇒ hiên ngang, lẫm liệt, vững chãi, → Cây giáo như đo cả chiều dài đất nước. Con người xuất hiện trong tư thế vũ trụ kì vĩ.
Thời gian: mấy thu, thời gian trải dài theo tháng năm. → Hình ảnh trang nam nhi với tư thế sẵn sàng, hiên ngang, lẫm liệt với quyết tâm bền bỉ, sắt đá trường tồn với thời gian → vẻ đẹp của con người đời Trần → hào khí Đông A
+ Khí thế quân đội anh hùng (Câu 2)
“Ba quân như hổ báo khí thế hùng dũng nuốt trôi trâu”: tác giả sử dụng biện pháp so sánh (quân đội nhà Trần như hổ báo) và nghệ thuật phóng đại cường điệu (nuốt trôi trâu) → khí thế dũng mãnh của quân đội.
→ Phản ánh sức mạnh quân đội với hùng khí bừng bừng là sức mạnh tinh thần, là lòng yêu nước cháy bỏng, là tinh thần căm thù giặc sâu sắc, là quyết tâm nghìn người như một tiêu diệt giặc bảo vệ đất nước → lời thơ ước lệ hào hùng làm toát lên hào khí Đông A.
- Khát vọng hoài bão cao đẹp của Phạm Ngũ Lão (Câu 3, 4)
+ Nhà thơ ý thức mình đang còn “vương nợ” với non sông. Ý thức này cho thấy chí khí của người anh hùng. Câu thơ như một lời nhắc nhở, thúc giục con người phải suy tư, sống và hành động cho xứng đáng.(câu 3)
+ Nhà thơ nghe chuyện người xưa, thẹn vì bản thân không bằng họ và ý thức rõ về trách nhiệm, bổn phận của mình đối với đất nước. Câu thơ cuối đề cao cái đức, cái tâm của một người dân yêu nước. Cái thẹn của Phạm Ngũ Lão là cái thẹn của một nhà nho có nhân cách lớn. (Câu 4).
- Nỗi lòng của Phạm Ngũ Lão và ý nghĩa của nỗi “thẹn” trong bài thơ Thuật Hoài.
+ Nỗi lòng của tác giả trong bài thơ là niềm trăn trở khôn nguôi về trách nhiệm của kẻ làm trai “Công danh nam tử còn vương nợ “ câu thơ thể hiện ý chí, khát vọng cao đẹp : Muốn cống hiến, được làm tròn phận sự của làm trai đối với đất nước .
+ Nỗi thẹn : Nếu không thực hiện được hoài bão cứu nước giúp đời, không lập được công danh, kẻ làm trai thấy hổ thẹn khi nghe chuyện Vũ Hầu. Nỗi thẹn của nhân cách lớn. Nỗi thẹn ấy giúp con người biết vươn tới lẽ sống cao cả.
Kết bài: Đánh giá giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
(Xem thêm: Phân tích bài thơ Tỏ lòng)
------------------------------- Hết ----------------------------
Tổ trưởng chuyên môn Giáo viên biên soạn
Đặng Thị Kim Lũy Hồ Thị Thủy